بر اساس طب سنتی ایرانی، چهار عنصر طبیعی آب، هوا، آتش و خاک در شکل گیری انواع مزاج ها در انسان تاثیرگذار هستند. شناخت طبع بدن از این جهت دارای اهمیت است که منشاء بسیاری از بیماری ها و اختلالات بدن به بی توجهی به مزاج مربوط می شود. از این رو می توان گفت که شناخت دقیق و اصولی مزاج و طبع انسان می تواند به پیشگیری از بسیاری از مشکلات کمک کند. مطالعات نشان می دهد که مزاج انسان در دوران جنینی شکل می گیرید و در طول زندگی نیز دچار تغییر نمی شود. این در حالی است که با داشتن سبک زندگی و رژیم غذایی مناسب می توان مزاج را متعادل ساخت.
انواع مزاج های چهارگانه
مزاج انسان به دو گروه کلی گرم و سرد تقسیم می شود که این دو گروه نیز شامل چهار گروه گرم و تر، گرم و خشک، سرد و تر و سرد و خشک می شوند که در این قسمت به معرفی آنها می پردازیم.
مزاج سرد و خشک (سودایی)
افراد دارای مزاج سرد و خشک، معمولا پوستی خشک و کم آب دارند. این افراد به دلیل غلظت خون بالا، دچار سوزش معده، گرفتگی عضلات و گلو، اشتهای کاذب و لک های پوستی می شوند. این افراد از لحاظ روحی نیز بی قرار هستند و خواب های آشفته می بینند. افراد دارای طبع سرد و خشک در فصل بهار از وضعیت روحی و جسمی بهتری برخوردار هستند. افراد دارای مزاج سودایی برای تعدیل مزاج خود می بایست موارد زیر را رعایت کنند:
– مصرف زیاد مایعات در طول روز.
– نوشیدن روزانه یک لیوان آب سیب یا آب هویج.
– کاهش مصرف مواد سرد و خشک.
– حذف غذاهای یخ زده، کهنه و کنسرو شده از رژیم غذایی.
مزاج سرد و تر (بلغمی)
افرادی که دارای مزاج سرد و تر یا بلغمی هستند معمولا پوستی سفید، لطیف و درخشان دارند. رطوبت زیاد پوست در این افراد گاها موجب ایجاد چروک در زیر چشم و گلو می شود. تولید زیاد بزاق، احساس تشنگی زیاد و رفلاکس های معده از ویژگی های این افراد است. افرادی با طبع سرد و تر معمولا خوش خواب هستند و بیماری های آنها در فصل زمستان تشدید می شود. افراد دارای مزاج بلغمی برای تعدیل مزاج خود می بایست موارد زیر را رعایت نمایند:
– مصرف روزانه دو وعده غذا (وعده های غذایی این افراد باید ۱۰ تا ۱۲ ساعت با یکدیگر فاصله داشته باشد).
– استفاده از میان وعده هایی نظیر میوه و سالاد به همراه روغن زیتون در بین وعده های غذایی.
– مصرف غذاهای حاوی پروتئین و فیبر زیاد.
– پرهیز از مصرف غذاهای سرد در شب ها به خصوص در فصل زمستان.
مزاج گرم و خشک (صفراوی)
افرادی با مراج گرم و خشک معمولا دارای چهره ای زرد هستند و سفیدی چشم آنها نیز به زردی متمایل است. بینی و زبان این افراد خشک است و گاها مزه دهان آنها حس تلخی دارد. این افراد اشتهای کمی دارند و به همین علت به خوبی لاغر می ماند. افرادی با طبع صفراوی معمولا کم خواب هستند و زود عصبانی می شوند. این افراد همچنین سرما را دوست دارند و با عجله راه می روند و صحبت می کنند. افراد دارای مزاج صفراوی برای تعدیل مزاج خود می بایست موارد زیر را رعایت کنند:
– اولویت قرار دادن مصرف آب، میوه و سبزیجات تازه.
– پرهیز از نوشیدن بیش از اندازه چای و قهوه.
– کاهش مصرف مواد غذایی گرم و خشک به خصوص در فصول گرم سال.
– استفاده از هوای تازه و خنک.
مزاج گرم و تر (دموی)
افرادی که دارای مزاج گرم و تر هستند معمولا اندامی قوی و درشت دارند و چهره، زبان و چشم های آنها به سرخی متمایل است. این افراد خواب سنگینی دارند و مزه دهان آن ها برخلاف افراد صفراوی شیرین است. این افراد همچنین خوش اخلاق و اجتماعی هستند و حضور در جمع ها به آنها احساس خوبی می دهد. مشکلات افراد دارای مزاج گرم و تر عموما در فصل بهار تشدید می شود. افرادی دارای مزاج دموی برای تعدیل مزاج خود می بایست موارد زیر را رعایت نمایند:
– افزودن غذاهای دریایی به رژیم غذایی.
– مصرف غذاهایی با فیبر بالا.
– مصرف یکسان میوه، سبزیجات و گوشت.
مهم ترین مواد غذایی سرد و گرم
گوشت گوسفند، گندم، خرما، عسل، مغزیجات مثل گردو، پسته، فندق و بادام زمینی، شیره انگور، هویج، انجیر، دارچین، زعفران، بابونه و نعناع از جمله مواد غذایی گرم به شمار می روند.
در مقابل گوشت گاو و ماهی، جو، ماست، دوغ، انار، آلو، خیار، گوجه، هندوانه، باقلا، غوره، کدو، نارنج، لیمو و سماق جز مواد غذایی سرد محسوب می شود.
طبق گفته پزشکان طب سنتی می توان گفت با توجه به آنکه مزاج انسان باید به سمت تعادل پیش رود، افراد دارای مزاج سرد باید مصرف غذاهای گرم را در برنامه غذایی خود بگنجانند و افرادی با مزاج گرم نیز باید خوراکی های سرد را بیشتر مصرف نمایند.