هنر عطرسازی همانند تمامی هنرها، زبان خاص خود را دارد. متخصصین این حوزه با بررسی مواد اولیه، آکوردها و نت های عطری، عطرها را در دسته بندی های مختلف طبقه بندی می کنند و به آنها خانواده بویایی یا گروه بویایی می گویند. بر این اساس عطرهایی با ویژگی های اصلی یکسان، در یک گروه قرار می گیرند که این امر موجب سهولت در انتخاب آنها می شود. شاید برایتان جالب باشد که بدانید دلیل حال و هوای مشابه دو عطر متفاوت، یکسان بودن ترکیبات آنها نیست، بلکه مشترک بودن خانواده بویایی آنها موجب ایجاد چنین احساسی می شود. برخی اوقات نیز عطرهایی که در زیر مجموعه خود یک خانواده بویایی مشترک دارند، روایح مشابهی دارند. در این مقاله قصد داریم تا به انواع خانواده های بویایی عطرها و ویژگی های آنها بپردازیم.
تاریخچه خانواده های بویایی
هنر عطرسازی در طول قرن ها همواره تکامل یافته است و قدمت آن به هزاران سال پیش باز می گردد. در قرن نوزده میلادی عطرسازی مدرن به لطف شیمی مصنوعی متولد شد و در همان دوره نیز طیف روایح بسیار وسیع گردید. در اوایل دهه ۱۹۰۰ میلادی، عطرسازان تصمیم گرفتند تا عطرها را دسته بندی کنند و این امر موجب شکل گیری خانواده های بویایی عطر شد. اگرچه گروه های بویایی در ابتدا بسیار کلی و محدود بودند، اما در طول زمان گسترش یافتند. در سال ۱۹۴۵ میلادی دسته بندی های جدیدی همچون شیپر و فوژه نیز به خانواده بویایی عطرها اضافه شدند. با این حال آنچه که ما امروز به عنوان گروه های بویایی می شناسیم و از آن برای معرفی عطرها استفاده می کنیم، به سال ۱۹۸۴ میلادی باز می گردد.
انواع خانواده هایی بویایی عطرها
در حقیقت مهم ترین فاکتور برای طبقه بندی عطرها، مواد تشکیل دهنده رایحه آنها است که بر این اساس عطرشناسان هفت خانواده بویایی اصلی را برای عطرها در نظر گرفته اند که در این قسمت به بررسی آنها می پردازیم:
خانواده بویایی آروماتیک
عطرهایی که در خانواده بویایی آروماتیک جای می گیرند، در هرم بویایی خود دارای نت هایی هستند که از گیاهانی با رایحه تند و قوی نظیر لیمو، رزماری، اسطوخودوس، آویشن، ترخون و نعناع فلفلی گرفته می شود. این گروه بویایی، اغلب در میان عطرهای مردانه پرطرفدار است. خانواده بویایی عطر نوع آروماتیک در زیر شاخه های خود در برگیرنده رایحه های آروماتیک- آبی، آروماتیک- فوژه، آروماتیک- میوه ای، آروماتیک- سبز و آروماتیک- ادویه ای است.
خانواده بویایی شرقی
پایه عطرهایی با خانواده بویایی شرقی یا اورینتال، کهربا است. این عطرها که کهربایی یا عنبری نیز نامیده می شوند، دارای نت هایی شیرین، پودری و تند همچون لابدانوم، دارچین، فلفل، وانیل، لوبیای تونکا، عود، رزین ها و گل های خاص هستند. خانواده بویایی شرقی به زیر گروه های شرقی- گلی، شرقی- فوژه، شرقی- ادویه ای، شرقی- وانیلی و شرقی- چوبی تقسیم می شود.
خانواده بویایی چوبی
همان طور که از نام خانواده بویایی عطر چوبی مشخص است، این گروه بویایی متعلق به عطرهایی است که رایحه آنها از درختان و چوب هایی نظیر سرو، ماهون، گایاک، راش، صندل و توس گرفته می شود. شاید برایتان جالب باشد که بدانید وتیور و نعناع هندی دو گیاهی هستند که اگرچه رایحه آنها از چوب گرفته نمی شوند، اما در خانواده بویایی چوبی دسته بندی می شوند. رایحه این دو گیاه یادآور عطر چوب است و به همین سبب نیز در این گروه طبقه بندی می شوند. در گذشته رایحه چوبی مختص عطرهای مردانه بود، اما امروزه این رایحه در عطرهای مشترک مردانه و زنانه و حتی زنانه نیز دیده می شود. خانواده بویایی عطر از نوع چوبی به زیرگروه های چوبی- آبی، چوبی- آروماتیک، چوبی- شیپر، چوبی- گلی- مشکی و چوبی- ادویه ای تقسیم می شود.
خانواده بویایی مرکباتی
ترکیبات این خانواده بویایی عطر بر پایه لیمو، پرتقال، ترنج، گریپ فروت و پرتقال ماندارین است. خانواده بویایی مرکباتی، قدیمی ترین و متمایز ترین گروه بویایی در عطرها محسوب می شود، اما رایحه آن به دلیل خنک و تازه بودن، فرار است. از این رو عطرسازان برای بالا بردن ماندگاری عطرهای مرکباتی، غالبا آنها را با خانواده های بویایی دیگر ترکیب می کنند. زیر مجموعه های این گروه بویایی، مرکباتی- آروماتیک و مرکباتی- اشتها آور هستند.
خانواده بویایی گلی
خانواده بویایی گلی بزرگ ترین و در عین حال یکی از قدیمی ترین خانواده های بویایی در عطرها به شمار می رود. به طور کلی نت های غالب در هرم بویایی عطرهایی با خانواده بویایی گلی، گل ها هستند که رایحه آنها تداعی کننده بوییدن یک دسته گل است. این خانواده بویایی می تواند متشکل از رایحه یک گل خاص و یا مجموعه ای از روایح گل ها باشد. اگرچه در گذشته خانواده بویایی گلی به عطرهای زنانه اختصاص داشت، اما امروزه این گروه بویایی در عطرهای مردانه نیز به فور یافت می شود. زیر مجموعه های این گروه بویایی رایحه های گلی- آلدهیدی، گلی- آبی، گلی- میوه ای، گلی- میوه ای- اشتها آور، گلی- سبز و گلی- چوبی- مشکی هستند.
خانواده بویایی شیپر
شیپر یکی از پیچیده ترین گروه های بویایی است که در سال ۱۹۱۷ میلادی به وجود آمد و از آن عمدتا برای تولید عطرهای زنانه استفاده می شد. در این خانواده بویایی عطر، حضور خزه اوکموس، لابدانوم، نعناع هندی و ترنج به عنوان نت های اصلی در هرم بویایی ضروری است. این مواد به گونه ای در کنار یکدیگر قرار می گیرند که رایحه هیچ یک از آنها بر دیگری غالب نباشد و رایحه ای کاملا متعادل داشته باشد. عطرهای دارای خانواده بویایی شیپر معمولا رایحه ای گرم دارند و امروزه در این عطرها نت های یاس، رز و نت های حیوانی به وفور یافت می شوند. این خانواده بویایی خود به دو زیر گروه شیپر- گلی و شیپر- میوه ای تقسیم می شود.
خانواده بویایی فوژه
فوژه، فوژر و یا سرخسی آخرین خانواده بویایی عطر است که جزو دسته اصلی می باشد. این واژه که در سال ۱۸۸۲ میلادی ایجاد شد نیز معمولا همانند واژه شیپر برای عموم مردم ناآشنا است. با این حال استفاده از این خانواده بویایی در میان عطرسازان بسیار متداول است و در عطرهای مردانه بسیار بکار گرفته می شود. در حقیقت می توان گفت که فوژه نیز مانند شیپر مجموعه ای از نت های خاص را در بر می گیرد، با این تفاوت که رایحه ای قوی تر و مردانه از خود بر جای می گذارد. کومارین که در لوبیای تونکا به وفور یافت می شود، اصلی ترین نت تشکیل دهنده یک عطر فوژه است. عطرهایی با این خانواده بویایی عموما در نت بالایی خود از یک نوع مرکبات (غالبا ترنج) و نت های معطری مانند اسطوخودوس در نت میانی، همراه با نت گلی تازه مانند رز و یا شمعدانی و در نت پایه از خزه اوکموس، کومارین و وتیور تشکیل شده اند. گفتنی است که عطرهای مدرن با خانواده بویایی فوژه در هرم بویایی خود دارای تنوع نت بیشتری هستند.
در نهایت باید بگوییم که اگرچه این هفت خانواده بویایی عطر، خانواده های بویایی اصلی را تشکیل می دهند، اما گروه های بویایی فرعی دیگری نظیر میوه ای، حیوانی، پودری، آبی، سبز و چرمی نیز وجود دارند و از آنها در عطرهای مختلف استفاده می شود.